αντιμυθιστόρημα

Μέθοδος γραφής μυθιστορήματος αντίθετη από την αποδεκτή, που πολλοί την αποδίδουν στην επίδραση του μεταπολεμικού κινηματογράφου. Ο όρος έχει απόδοθεί στη γλώσσα μας από το γαλλικό antiroman. Παλαιότερα, κάποια ρωγμή στη δομή του κλασικού μυθιστορήματος έκανε ο Αντρέ Ζιντ, που διατεινόταν ότι τα μυθιστορήματά του δεν είχαν θέμα. Στην πραγματικότητα, βέβαια, το θέμα υπήρχε. Έλειπε όμως η τοποθέτηση των ηρώων κοινωνικά και ταξικά, κατά το πρότυπο των ρεαλιστών και των νατουραλιστών. Ο Ζιντ, άλλωστε, στο Ημερολόγιο των κιβδηλοποιών γράφει: «Όσο για μένα, αν είναι να αρχίσω να ντύνω τους ανθρώπους μου, να καθορίσω τη θέση τους μέσα στην κοινωνική κλίμακα, τη σταδιοδρομία τους, τα εισοδήματά τους, αν είναι προπαντός να τους βρω μια οικογένεια, φίλους και γείτονες, τα βροντώ όλα χάμω και φεύγω». Ολοκληρώνοντας τις σκέψεις του προσθέτει: «Δεν υποστηρίζουμε μόνο την ειλικρίνεια και το θάρρος, μα πρέπει να γίνει νοητό πως το αληθινό υλικό του μυθιστορήματος είναι κάπως διαφορετικό από κείνο που η συμβατικότητα μας συνήθισε να νομίζουμε». Ο Ζιντ δήλωνε έτσι απροσχημάτιστα την αναγκαιότητα να ανανεωθεί το μυθιστόρημα ως προς τον τρόπο της γραφής του. Οι σύγχρονοι αναγνώστες –θα υποστηρίξουν αργότερα οι οπαδοί του α.– δεν πιστεύουν πια στην αληθοφάνεια των ηρώων των συγγραφέων. Ξέρουν εκ των προτέρων ότι πρόκειται για δημιουργήματα φαντασίας και απαξιούν να τους απασχολήσουν στα σοβαρά. Ο Αλέν Ρομπ-Γκριγιέ, θεωρητικός του α., μας δίνει μια ασαφή εικόνα όταν γράφει: «Στο μυθιστορηματικό σύμπαν του μέλλοντος, οι χειρονομίες και τα αντικείμενα θα βρίσκονται εκεί προτού ακόμα γίνουν κάτι τι σε ένα βιβλίο». Συνοψίζοντας τις αλληλοσυμπληρούμενες θεωρίες για το α., μπορούμε να επισημάνουμε τα ακόλουθα γενικά γνωρίσματα: α. Άρνηση των παραδοσιακών μορφών της πεζογραφίας, εκτός από τα προδρομικά στοιχεία, όπως είναι η έλλειψη κεντρικού μύθου και ο συχνά ασυνάρτητος μονόλογος. β. Αποφυγή της προβολής ηρώων ή και τύπων ακόμα. Τα πρόσωπα αποτελούν μέρος του ενιαίου συνόλου των αντικειμένων που περιγράφονται. Η επιστήμη, μελετώντας τον άνθρωπο, δεν ξεχωρίζει άτομα και ηθικές περιπτώσεις. Αυτό επιδιώκει και το α., που ωστόσο δίνει μεγάλη σημασία στον διάλογο σε βάρος της περιγραφής. Ο διάλογος μάλιστα τείνει να υποκαταστήσει τη δράση. Ουσιαστικά, το α. είναι μια αναζήτηση, που αρνείται τη δυνατότητα να αποδεχτεί μια οποιαδήποτε αλήθεια. Αλλά η θεωρία ότι o άνθρωπος της εποχής μας αναγνωρίζει τον εαυτό του σε ένα ψυγείο ή περισσότερο σε μια τηλεόραση παρά σε ένα ποίημα ή μια ιδεολογία καταλήγει ουσιαστικά στην άρνηση του ανθρωπισμού στη βαθύτερη ουσία του. Γι’ αυτό και πολλοί υποστηρίζουν ότι το α. είναι ενδιαφέρουσα ως θεωρία, αλλά χωρίς μέλλον. Στη Γαλλία, άλλωστε, όπου γεννήθηκε, αποτελεί πια ουσιαστικά παρελθόν.